Kiểm soát Cưỡng ép là gì?

Của Ashton Bush – Thànhviên Nhóm Cố vấn của Giới trẻ

Có thể trước đây bạn đã nghe rồi — ai đó nói đếncách người cũ thường ‘dội bom tình yêu’ bạn sau một trận cãi lộn, hoặc gọi mộtngười bạn là 'kẻ thao túng tinh thần' đơn giản chỉ vì họ quên các kế hoạch. Những thuật ngữ này đã trở thành cách chúng ta nóivề các mối quan hệ, đặc biệt trên truyền thông xã hội. Nhưng mặc dù những thuật ngữ này thường được tungra một cách thoải mái, nhưng cả hai đều là các phương pháp nghiêm trọng của kiểm soát cưỡng ép, và xứng đáng đượchiểu trong ngữ cảnh đó.

Kiểm soát cưỡng éplà khuôn mẫu của các hành vi thao túng, được sử dụng để thống trị người khác. Thay vì chỉ liên quan đến bạo hành thân thể hoặc tình dục, kiểmsoát cưỡng ép xuất hiện nhưmột sự thao túng cảm xúc, cô lập về xã hội, kiểm soát tài chính và giám sát bằngkỹ thuật số. 

Ở đây, chúng ta sẽ xem xét kỹ hơn về kiểm soátcưỡng ép, làm thế nào để phát hiện ra các dấu hiệu, và làm thế nào để đối phónếu bạn nghĩ là nó đang xảy ra trong cuộc sống của mình.

Kiểm soát Cưỡng ép là gì?

Kiểm soát cưỡng ép có thểbắt đầu một cách khó thấy được, và lộ ra theo những cách khác nhau, mà có thểkhiến khó xác định những gì là vượt quá giới hạn của sự dễ thương sang thànhkiểm soát. 

Những thông điệp văn hóanhư 'ghen tuông nghĩa là họ đang quan tâm và che chở' và 'lúc nào cũng muốnbiết bạn đang ở đâu, là lãng mạn và chu đáo' có thể làm cho những dấu hiệu cảnhbáo sớm dễ bị bỏ qua. Ngay cả những người kiểmsoát cưỡng ép cũng có thể không nhận ra hành vi của mình là lạm dụng, do bởinhững hành động này được lãng mạn hóa rộng đến mức nào. Nếu để mà không bị chống đối, nó có thể tăng dầnlên trong mối quan hệ, trong đó ai đó cảm thấy bị mắc kẹt, bất lực, và khôngcòn khả năng để tin theo trực giác của chính mình nữa. Nó còn có thể bao gồm và tăng lên thành bạo hành thân thể và tình dục. 

Có tám dấu hiệu cảnh báođược công nhận một cách rộng về kiểm soát cưỡng ép để cần phải cảnh giác. Có thể không phải tất cả các dấu hiệu này đều cùngmột lúc, mà đơn lẻ, lộ ra, các dấu hiệu không phải lúc nào cũng cho biết 100%là kiểm soát cưỡng ép đang diễn ra. 

8 Dấu hiệu của Kiểm soát Cưỡng ép

1.Dội bom Tình yêu

Dội bom tình yêu là về việckhiến ai đó choáng ngợp bởi sự ân cần, ngưỡng mộ, và yêu chiều quá mức, thườngngay khi còn rất sớm trong mối quan hệ.Mục đíchlà để khuyến khích một người nhanh chóng cam kết với mối quan hệ mới, trước khihọ biết kỹ về người kia. 

Nó có thể nghe kiểu như:

• “Tôi chưa từng bao giờ cảm thấy thế này     về bất kỳ ai trước kia” khi hai bạn chỉ mới gặp nhau. 
• Được nói cho biết rằng bạn là 'người tâm     đầu ý hợp' của ai đó khi chỉ mới quen biết. 
• Nhanh chóng lên kế hoạch cho những mốc     quan trọng của mối quan hệ như dọn vào sống chung hoặc đính hôn.

Dội bom tình yêu còn địnhra một 'tiêu chuẩn lý tưởng hóa' của mối quan hệ cho người được dội bom tìnhyêu, mà tiêu chuẩn đó được sử dụng để kiếm soát và thao túng họ sau này, bằngcách thay đổi giữa các hành vi yêu chiều với các hành vi kiểm soát. Dội bom tình yêu khuyến khích hy vọng giả về nhữnggì mối quan hệ có thể mang đến, trước khi các hành vi kiểm soát và lạm dụng củangười kia trở nên rõ ràng. 

Những gì không phải là dộibom tình yêu:

Khôngphải tất cả những người nhiệt tình ngay từ sớm trong mối quan hệ đều là đangdội bom tình yêu. Một số người thật sự đangcó những cảm xúc mạnh một cách nhanh chóng, mà không có bất kỳ chủ ý thao túngnào. Sự khác biệt chính là cáchhọ ứng phó với các ranh giới của bạn.Trongkhi một người bạn đời luôn tôn trọng sẽ tôn trọng nhịp độ của bạn, thì mộtngười dội bom tình yêu sẽ khiến bạncảm thấy tội lỗi, gây áp lực với bạn, hoặc hờn dỗi nếu bạn cố gắng định ra cácgiới hạn.

2.  Tự xưnglà nạn nhân

Tự xưng là nạn nhân, khôngphải là khi ai đó chia sẻ câu chuyện cá nhân với bạn như một cách cởi mở và ởtình thế dễ bị tổn thương — việc đó có thể làm cho mối quan hệ trở nên sâu sắcvà gần gũi hơn. Tuy nhiên, nó liên quan đến việc ai đó mở lòng về cáchhọ đã trở thành nạn nhân trong cuộc đời họ, và đặt áp lực cùng những kỳ vọnglên người bạn đời của họ để hỗ trợ.Về cơbản, đó là ai đó kể cho người bạn đời của họ về việc họ đã bị tổn thương nhưthế nào trong quá khứ — với cảm xúc không được nói ra rằng người kia giờ phảichăm lo cho họ, bù đắp cho họ, hoặc không bao giờ làm tổn thương họ.

Kế sách này còn giao tiếpnhững trách nhiệm cảm xúc cao hơn nếu mối quan hệ chấm dứt, khiến người bạn đờicảm thấy có trách nhiệm về an sinh của người kia. Các dấu hiệu khi ai đó đang tự xưng là nạn nhân,còn có thể là khi họ không tích cực giải quyết, tìm kiếm sự giúp đỡ hoặc yêucầu những hỗ trợ khác, bao gồm bạn bè, gia đình, các dịch vụ hỗ trợ sức khỏetâm thần. Thay vào đó, họ tìm sự giúpđỡ duy chỉ từ người bạn đời của mình.  

Nó có thể nghe kiểu như:

• "Anh/em chưa bao giờ tin cậy bất kỳ     ai trước khi anh/em gặp em/anh." 
• "Nếu em/anh có bao giờ dời bỏ     anh/em, anh/em sẽ không bao giờ tin cậy bất kỳ ai lại được nữa."
• "Hẳn là tuyệt vời khi em/anh có rất     nhiều người quan tâm đến em/anh... Anh/em     chỉ có mình em/anh thôi vì vậy nếu em/anh có bao giờ dời bỏ anh/em, anh/em     sẽ vô cùng bất hạnh."
  

3.  Thaotúng tinh thần

Thao túng tinh thần là hình thức cố tình thao túngcảm xúc, trong đó ai đó cố khiến bạn hồ nghi về trí nhớ, nhận thức, hoặc sựminh mẫn của bạn. Họ có thể chối bỏ nhữngđiều mà bạn biết là đã diễn ra, bóp méo sự thật, hoặc đổ lỗi cho bạn về nhữngthứ mà không phải lỗi của bạn.Mục đíchlà khiến bạn nghi ngờ về sự suy xét của mình và bào mòn sự tự tin và tính độclập của bạn, khiến bạn lệ thuộc hơn vào họ. 

Qua thời gian, việc thao túng tinh thần có thể dẫnđến việc bạn liên tục chê trách chính mình, cảm thấy lú lẫn về những gì làthật, và mất sự tin tưởng vào trực giác của chính mình. 

Nó có thể nghe kiểu như:

• “Em/anh nhớ đó là sai.”
• “Em/anh đang gây kịch tính! Nó     không tệ đến thế.”
• “Chuyện đó chưa bao giờ xảy ra. Em/anh     đang dựng chuyện.”
• “Anh/em đã nói thế rồi mà, cưng. Cách     đây cả đến mấy tuần rồi. Em/anh rõ ràng là không nghe.” 

Những gì không phải là thao túng tinh thần:

Thaotúng tinh thần không phải chỉ là bất đồng với ai đó hoặc có quan điểm khác. Mọi người có thể quên các chi tiết hoặc nhìn nhậncác sự kiện một cách khác đi mà không phải là đang lạm dụng. Thao túng tinh thần liên quan đến khuôn mẫu về sựthao túng có chủ ý, trong đó mục đích là để cảm giác của bạn về hiện thực bịlung lay, không chỉ là để thắng trong cuộc tranh cãi hoặc để bảo vệ một quanđiểm.

4. Liên tục theo dõi/thiếu sự tự chủ

Liên tục theo dõi xảy ra khi ai đó bắt đầu theo dõimọi di chuyển hoặc hành động của người bạn đời của họ, thường trá hình là sựquan tâm hoặc lo lắng cho họ.Việc nàycó thể trở nên ngày một thường gặp hơn, và khó đặt tên là sự kiểm soát hơn, bởihàng ngày chúng ta vui vẻ (và đâu có vấn đề gì trong việc) dùng tính năng chiasẻ địa điểm với nhiều người trong số bạn bè và người thân của chúng ta.  

Liên tục theo dõi không phải là khi ai đó yêu cầuđược thêm vào Snap Maps (tính năng Bản đồ về Vị trí của nhau) hoặc Find My Friends (tính năng Tìm Bạn bè của Tôi)của bạn. Nhưng nó có thể bắt đầutheo cách đó rồi tăng lên thành các hành vi xâm nhập và kiểm soát hơn — như ăncắp máy điện thoại của bạn, xem qua các tin nhắn của bạn và truy cập vào cáctài khoản truyền thông xã hội của bạn.Việc nàycó thể dẫn đến kiểm soát việc ăn mặc của bạn, gặp gỡ của bạn, hoặc tài chínhcủa bạn.

Thường thường, hành vi này được bào chữa bằng nhữngcâu như:

• “Anh/em chỉ muốn biết là em/anh an toàn khi ra     ngoài.”
• "Anh/em chỉ cần biết chắc là em/anh     đang không nói chuyện với ai đó mà em/anh không nên thôi."
• "Em/anh không thể ăn mặc thế được. Em/anh     sẽ thu hút sự chú ý của những đối tượng không ra gì."

Nhưng nó cũng có thể được dựng thành một câu 'nóigiỡn' hoặc không gây tội: 

• "Haha, chỉ xem qua các tin nhắn của     em/anh, em/anh biết đấy, anh/em phải canh chừng em/anh!"
• "Vậy vui vẻ với những người bạn     'thực sự' của em/anh đi, vì rõ ràng là anh/em vẫn chưa đủ mà."

5.Gây cô lập

Khiến một người bạn đời bị cô lập khỏi bạn bè, giađình, và mạng lưới hỗ trợ của họ, thường là một quá trình dần dần, và nó có thểđược người bạn đời kiểm soát, ngụy trang là sự 'bảo vệ' hoặc 'những lợi ích tốtnhất' cho nạn nhân-người sống sót. Nó có thể bắt đầu bằng những đề nghị nhonhỏ, như đề nghị người bạn đời ở nhà nhiều hơn, hoặc đưa ra những nhận xétkhông dễ phát hiện khiến nạn nhân-người sống sót mất tin cậy vào bạn bè và giađình của mình.

Nó không phải là việc lên kế hoạch cho những buổihẹn hò lãng mạn chỉ hai người với nhau hoặc đề nghị rằng những thông tin thậtsự riêng tư được giữ kín chỉ nội trong hai người với nhau. Nó là về sự kiểm soát.

Nó có thể nghe kiểu như:

• “Em/anh nên giữ kín những vấn đề trong mối     quan hệ của chúng ta” 
• "Chắc chắn rồi, dành thời gian với     những người mà rõ ràng là không muốn em/anh hạnh phúc."

Một kế sách thường gặp khác là qua các cuộc khủnghoảng được dàn dựng. Đó là tạo ra những tìnhhuống khẩn cấp giả hoặc chọn một cuộc chiến, ngay trước khi người bạn đời củahọ sắp đi gặp những người thân yêu.Cách nàybuộc họ cảm thấy tội lỗi về việc đi gặp, hoặc phải hủy các kế hoạch của mình.

6. Dìm để hạ thấp

Dìm để hạ thấp là khi ai đó làm người khác bẽ mặt,bị giảm giá trị hoặc bị nhục.Những kẻlạm dụng thường sử dụng ngôn ngữ gây kém cỏi là một cách để tạo trạng tháiquyền lực đối kháng không lành mạnh trong mối quan hệ, bằng cách luôn giángthấp lòng tự tôn & sự tự tin của nạn nhân-người sống sót, khiến họ nghĩrằng họ không đáng giá chút nào, và xứng đáng với sự đối xử mà họ đang nhận.

Đó làđiều bình thường trong mối quan hệ khi bạn chia sẻ các chi tiết cá nhân vàgần gũi của mình với người bạn đời của bạn. Nhưng trong các mối quan hệ kiểm soát cưỡng ép, cácthông tin đó thường được sử dụng để chỉ trích, xem thường hoặc làm nhục ngườibạn đời của họ, thường theo một cách để cưỡng ép hoặc gây áp lực buộc họ phảilàm điều gì đó — từ thay đổi trang phục, đến không đi gặp bạn bè nữa, hoặc thậmchí thực hiện những hành động tình dục. 

Việc dìm xuống để hạ thấp cho thành kém cỏi khôngphải là sự phê bình mang tính xây dựng, đùa chọc vui vẻ hoặc chia sẻ những sựthật khó khăn mà không có chủ ý làm tổn thương ai đó, chẳng hạn như nói “Em/anhcảm thấy bị tổn thương khi anh/em làm điều đó”. 

Nó có thể nghe kiểu như:

• "Em/anh quá nhạy cảm. Hèn     chi ai cũng ngán em/anh."
• "Không đời nào có ai khác muốn em/anh đâu."

Hoặc, thường xuyên hơn, những lời chê bai này tráhình là 'những lời bông đùa', nên người bạn đời kiểm soát có thể làm nhẹ tội sựtác động có hại của những lời lẽ này:

• "Ôi, thực ra em/anh cũng xoay xở để một     lần, làm được cái gì đó đúng đấy!"
• "Anh/em chỉ đang chọc thôi, sao     em/anh không thể nhận một lời nói giỡn nhỉ?"    

7.            Hù dọa,gây yếu thế và bạo hành

Đây là một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất củakiểm soát cưỡng ép, được dùng dể khiến ai đó sợ hãi, bị mắc kẹt và dễ kiểm soáthơn trong mối quan hệ. 

Nó có thể trông giống như những cử chỉ cáu bực vàbạo lực, kiểm soát người bạn đời và la hét, ném đồ sát gần người bạn đời, đưara những hù dọa về bạo lực hoặc nguy hại đến bạn bè, người thân hoặc thú cưng,phá hoại đồ của họ, ép buộc ai đó phải quan hệ tình dục/làm những việc tình dụcvà thụi vào tường.

Nó còn bao gồm ngôn ngữ hăm dọa và dùng lời lẽ gâysợ hãi, như:

• “Tôi sẽ tự gây đau đớn, và đó là lỗi của cô/anh”
• "Cô/anh may là lúc này tôi đang tự     kiềm chế đó"
• “Đừng bắt tôi làm những việc mà tôi có     thể ân hận”

Hoặc thậm chí, hăm dọa công khai về người bạn đờinếu họ đang trong mối quan hệ LGBTQIA+.

Thường ban đầu những hành vi này xuất hiện để làm kế sách gây sợ hãi chongười bạn đời để tiếp tục củng cố việc kiểm soát họ trong mối quan hệ, rồithường theo sau là những lời xin lỗi, và làm sai lệch đi bằng sự đổ lỗi: 

“Anh/em rất xin lỗi vì đã làm em/anh sợ, anh/em yêuem vô cùng, nhưng em/anh đã khiến anh làm vậy”

Đây là dấu hiệu của kiểm soát cưỡng ép mà nạnnhân-người sống sót nên xem xét đến việc tìm sự giúp đỡ ngay lập tức.

8.            Các tìnhtrạng luôn luôn thay đổi giữa những phần thưởng và những trừng phạt

Người bạn đời kiểm soát cưỡng ép thường liên tục tạora một loạt những quy tắc và kỳ vọng mà luôn thay đổi khiến người bạn đời củahọ không bao giờ có thể hiểu hết hoặc đáp ứng được. Những đòi hỏi này có thể là bất kỳ điều gì từ nhữngcách riêng mà công việc nhà phải được tiến hành, mấy giờ họ nên về đến nhà,hoặc họ nên ăn mặc quần áo như thế nào.Nó cũngcó thể nghe đại loại như:

• "Nếu em/anh thật sự quan tâm đến anh/em,     em/anh nên biết chính xác anh/em muốn gì mà không cần anh/em phải nói     ra." 
• "Đáng lý ra, anh/em không cần phải     chỉ bảo cho em/anh cách lau đúng chuẩn. Tự     tìm tòi ra đi không là độc thân đấy. Lựa     chọn của em/anh đấy.”

Đôi khi, 'những quy tắc' này còn có thể được nóitheo những cách quỷ quyệt hơn và khó phát hiện ra hơn, thí dụ:

• "Anh/em chỉ trở nên bực bội là bởi anh/em     quá yêu em/anh. Nếu không quan tâm, anh/em đã chẳng bận     tâm."
  

Nếu một 'quy tắc' bị phá vỡ, ngay cả do tình cờ, người bạn đời luôn kiểm soát có thể trừngphạt người bạn đời của họ bằng sự đối xử câm lặng, bằng cách kìm lại tình cảm,hoặc bằng cách đột ngột biến mất trong hàng giờ mà không có sự giải thích hoặcqua sự bạo hành. 

Tuy nhiên, khi nạn nhân-người sống sót tuân theo 'đúng'các quy tắc hoặc đòi hỏi, họ được ban thưởng bằng tình cảm, sự ân cần hoặc khenngợi quá mức - như kiểu dội bom tình yêu.Khenngợi đó không bao giờ là sự khuyến khích chân thành. Đó là sự phê duyệt dựa trên sự ngoan ngoãn phụctùng người bạn đời kiểm soát.Nó cóthể nghe như:

• “Em/anh thật tuyệt vời khi em/anh nghe anh/em. Đây     chính xác là lý do tại sao anh/em yêu thật nhiều."
• “Thời gian gần đây em/anh thật tốt. Anh/em     thật may mắn có em/anh, một người biết đối xử đúng với anh/em."
• "Đây là phiên bản về em/anh mà     anh/em đã phải lòng yêu.”

Cuối cùng, tình trạng đẩy-kéo của khen ngợi vàtrừng phạt tạo ra một trạng thái đối kháng, trong đó nạn nhân-người sống sóttrở nên phụ thuộc hơn vào sự khen ngợi và phê duyệt của người bạn đời kiểmsoát, khiến họ mắc kẹt thêm trong mối quan hệ. 

Bạn nên làm gì nếu bạn đangthấy các dấu hiệu của kiểm soát cưỡng ép?

Đối với bạn bè: 

Nếu bạn nhận thấy các dấuhiệu của kiểm soát cưỡng ép ở một người bạn hoặc trong mối quan hệ của ngườithương yêu, thì lẽ tự nhiên là bạn muốn can thiệp, và việc làm đó của bạn làquan trọng — nhưng làm với sự suy xét.Nêu lêncác lo ngại của bạn có thể là việc khó, và người đang gặp phải sự kiểm soátcưỡng ép có thể chưa sẵn sàng để nghe điều đó hoặc thậm chí có thể bênh vực chongười bạn đời của họ.

Trước khi bạn tiếp cậnngười mà bạn lo ngại cho, bước đầu tiên là liên lạc với dịch vụ hỗ trợ được giữkín như 1800RESPECT. Họ có thể đưa ra cho bạn hướng dẫn rõ ràng về những gì nênnói và làm trong tình huống cụ thể của bạn. 

Nếu bạn chọn chủ động đếnvới người bạn hoặc người thân yêu của mình, sau khi đã nói chuyện với dịch vụ hỗtrợ, thì nên gợi ý trực tiếp gặp nhauchỉ với một mình họ; không có người bạn đời của họ, hoặc bạn bè hoặc người thânchung nào. Và hãy chắc chắn là bạn gặpnhau trong một không gian an toàn để trò chuyện — đâu đó mà có thể dễ giảithích được lỡ họ đang bị theo dõi — chẳng hạn như siêu thị, trung tâm mua sắm,hoặc trong phòng chờ của một cuộc hẹn y khoa.

Khi bạn nói chuyện với họ,cách tiếp cận tốt nhất là giữ ngôn từ của bạn mềm mỏng, cảm thông, nhưng dựatrên các dữ kiện thực tế.Hãy tậptrung vào những gì bạn đã nhận thấy, khôngphải những gì bạn nghĩ là đang diễn ra. 

Bạn có thể nói những câunhư:

• "Tôi đã nhận thấy là thời gian gần     đây bạn có vẻ ít cởi mở hơn  — mọi     chuyện giữa hai bạn có ổn không?"
• "Tôi chỉ muốn hỏi thăm thôi. Bạn     có cảm thấy thoải mái và được hỗ trợ trong mối quan hệ của bạn     không?"

Ngay cả nếu họ chưa sẵnsàng để nói chuyện, thì việc cho họ biết là bạn là người an toàn, không phánxét mà họ có thể trông cậy vào, cũng làm nên sự khác biệt lớn.

Nếu bạn còn mới trong mộtmối quan hệ:

Nếu bạn đang trong một mốiquan hệ còn mới và bắt đầu nhận thấy các dấu hiệu sớm xuất hiện, như dội bomtình yêu, theo dõi, hoặc xem thường, thì điều quan trọng là định ra các ranhgiới ngay từ sớm và cho họ biết là hành vi của họ là không chấp nhận được. Điều này cũng có thể giúp ngăn chặn những hành vikiểm soát cưỡng ép không chủ tâm hoặc không ý thức được, trở thành 'quy phạm'.

Bạn có thể nói những câunhư:

"Này, không chấp nhậnđược đâu khi anh/em bảo em/anh điên do em/anh chia sẻ về việc em/anh đang cảmthấy thế nào,"

"Em/anh biết anh/em lolắng, nhưng em/anh không thoải mái chia sẻ những tin nhắn riêng tư củaem/anh."

Nếu những ranh giới đó bịchống lại hoặc phớt lờ, bạn có thể cần tính đến chuyện liệu đây có phải là kiểu người bạn muốn  quan hệ cùng không, và nói chuyện với ai đóđể xin lời khuyên. 

Nếu bạn thực sự đang bị kiểm soát cưỡng ép:

Kiểm soát cưỡng ép thườngxảy ra trước, hoặc cùng lúc, với các hình thức lạm dụng khác trong mối quan hệ.

Nếu bạn đang nhận ra làmình hiện đang bị, hoặc đã bị, kiểm soát cưỡng ép, cách tốt nhất là bạn chủđộng liên lạc để có sự hỗ trợ chính thức.Nếu bạnkhông cảm thấy thoải mái về việc tâm sự với bạn bè hoặc gia đình, thì có cácđường dây giúp đỡ và dịch vụ hỗ trợ, nơi bạn có thể thảo luận về các bước kếtiếp mà tốt nhất cho sự an toàn của bạn.

Nếu bạn nghĩ là mình đang hànhxử với những hành vi kiểm soát cưỡng ép:

Nếu bạn đang suy ngẫm về hành vi của chính mình vànhận ra rằng bạn có thể đang sử dụng những kế sách kiểm soát trong mối quan hệ củamình, thì việc thay đổi không bao giờ là quá muộn. Việc thừa nhận vấn đề làmột bước đầu tiên đầy sức mạnh. Việc tìm kiếm sự trợ giúp cho dù là qua một tư vấnviên, một chương trình thay đổi hành vi, hoặc một nhà chuyên môn khác, là điềutốt nhất bạn có thể làm để xây đắp những mối quan hệ lành mạnh hơn, tôn trọnghơn để tiếp bước cho tương lai.